تعریف شهروند
در فارسی شهروند به تبعه، همشهری، هم وطن، شارمند، شهرتاش و ... ترجمه شده است. در ایران به ویژه در دوران قبل از مشروطیت به جای این واژه از کلمه رعیت و رعایا استفاده میشد. بنابراین واژه شهروند در ادبیات ما واژه تازه و جدیدی است به طوری که حتی در فرهنگهای قدیمی مطرح نشده است.
نخستین معنایی که از کلمۀ شهروند به ذهن متبادر میشود این است که شهروند کسی است که در شهر زندگی میکند. اما شهروند معنایی فراتر از این دارد. در یک تعریف ساده و ابتدایی، شهروند به تک تک افرادی که در یک جامعه یا کشور زندگی می کنند، اطلاق میشود. شهروند در این تعریف کلیه افرادی را که در محدوده جغرافیایی یک کشور زیست اجتماعی دارند اعم از شهرنشینان، روستاییان و حتی کسانی که در چادر و به صورت کوچ نشینی زندگی میکنند، شامل میشود. همچنین افرادی که به عنوان تبعه در خارج از مرزهای آن کشور زیست می نمایند، شهروند تلقی می شوند. به عبارتی دیگر، شهروندی عبارت است از عضویت در جامعه ملی که به وجود آمدن مجموعه ای از حقوق مبتنی بر عدالت در یک جامعه را به دنبال دارد. در دانشنامه سیاسی آمده است: «مفهوم شهروندی همراه با فردیت و حقوق فرد در اروپا پدید آمده است. اساساً کسی شهروند شمرده میشود که تنها فرمان گزار دولت نباشد، بلکه از حقوق فطری و طبیعی نیز برخوردار باشد و دولت این حقوق را رعایت و از آنها حمایت کند.»
تعریف حقوق شهروندی حقوق شهروندی، حقوقی است که دولت موظف می شود نسبت به تأمین آنها اقدام کند یا ترتیب استفاده از آن را فراهم نماید. در واقع میتوان گفت حقوق شهروندی حقوق محدود کننده دولت از خودکامگی و استبداد و حقوق مانع دیکتاتوری عمل کردن دولت است که به مبانی و مفاهیم دموکراسی بسیار نزدیک می باشد. حقوق بنیادین افراد جامعه در اکثر کشورها در قوانین اساسی تصریح می شود. در ایران نیز این حقوق در قانون اساسی تضمین شده است. در بررسی این حقوق همان طور که در آغاز فصل سوم از قانون اساسی در باب حقوق ملت در اصل نوزدهم اشاره شده، هیچ تمایزی برای مسلمان از غیر مسلمان وجود ندارد، هرچند شاید مسلمان بودن دارای امتیازاتی باشد، ولی مسلمان بودن شرط برخورداری از حقوق شهروندی نیست. همان طور که قومیت، دین، رنگ، زبان، ایجاد کننده حقوق شهروندی نمی باشد.
با توجه به آنچه گفته شد حقوق شهروندی را می توان بدین صورت تعریف نمود: «کلیه حقوق سیاسی و غیر سیاسی (مدنی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی) که افراد به اعتبار برخورداری از موقعیت شهروندی در یک جامعه از آن برخوردار و دولت نسبت به حفظ و حمایت از این حقوق مکلف می شود.»
جمع آوری و نگارش بختیار سیدنظامی (کارشناس رسمی دادگستری و دانش آموخته حقوق)
ویرایش نوید دولت آبادی فراهانی (کارشناس رسمی دادگستری رشته راه و ساختمان)
