اراضی موات در لغت به معنای زمینهای مرده ، بی‌جان و خشک و زمین های ویرانی که مالک نداشته باشند، می باشد.

مطابق ماده ۲۷ قانون مدنی اراضی موات زمین هایی هستند که آبادی و کشت و زرعی در آنها وجود ندارد.
مطابق ماده ۳ قانون زمین شهری اراضی موات شهری زمین هایی هستند که سابقه عمران و احیا نداشته باشند در صورتی که در زمین های مزبور سابقه عمران و احیا وجود داشته باشد و با گذشت زمان به حالت موات درآمده باشند، اراضی بایر شهری نامیده می‌شوند.

در صورتی که زمین مالک خاص نداشته باشد و آبادی و کشت و زرعی هم در آن نباشد جزو اراضی موات محسوب می‌شود.
به عبارتی دیگر:اراضی موات یعنی زمین هایی که اولا متعلق به هیچ شخص غیردولتی نیست و ثانیا در حال بهره داری بوسیله دولت هم نیست و ثالثا قابل واگذاری به مردم می باشد و مردم می‌توانند از دولت، درخواست واگذاری آنها را به خود بنمایند.
توجه داشته باشید که بعضی از اراضی تحت مدیریت و مالکیت دولت به هیچ وجه قابل واگذاری نیستند همانند جنگل ها و کوه ها و مناطق حفاظت شده و محدوده های باستانی و تاریخی و همانند اینها بدیهی است اراضی غیر قابل واگذاری ، قابلیت ارزیابی و توثیق و ... را ندارند. حتی به عنوان مال نمی توان آنها را معرفی کرد.

احیای اراضی موات

هر کس زمین موات را به قصد تملک آباد کند مالک آن می شود منظور از آباد کردن یا احیای زمین موات انجام عملیاتی است که در عرف آباد کردن محسوب شود؛ مثل ساختمان سازی و درختکاری.( ماده ۱۴۰ قانون مدنی) لازم به ذکر است که امروزه در خواست احیای اراضی موات با عنوان واگذاری اراضی موات تحت نظارت دولت و طی مراحل خاص قانونی انجام می گیرد.

واگذاری اراضی موات

دولت برای واگذاری اراضی موات از متقاضیان می خواهد که علاوه بر درخواست، طرح و پروژه خود برای چگونگی بهره برداری از این اراضی را نیز ارایه کنند. اگر طرح ارایه شده و درخواست مطرح شده به تایید دولت برسد اراضی موات در چهارچوبی که دولت تعیین می کند و برای مدت و شرایطی که دولت تعیین می کند به متقاضیان واگذار می‌شود.
نکته:دریافت کننده زمین موات از دولت نمی تواند نوع استفاده و کاربری آن را بدون موافقت دولت ، تغییر دهد و باید طرحی را که جهت دریافت زمین موات، معرفی کرده ظرف مدتی که دولت معین نموده اجرا کند در غیر این صورت دولت اقدام به استرداد زمین واگذار شده به خود می نماید.
- مطابق قانون زمین شهری مصوب ۱۳۶۶ کلیه زمین‌هایی که احیا نشده‌اند متعلق به دولت جمهوری اسلامی ایران بوده و متولی آن سازمان مسکن و شهرسازی می باشد.
بنابراین بر خلاف دیدگاه بعضی از کارشناسان دادگستری زمین موات قابل واگذاری است و بنابراین قابل ارزیابی نیز هست. این اراضی را نباید با اراضی غیر قابل واگذاری همچون بستر سابق رودخانه و جنگل خلط کرد.

انواع واگذاری اراضی موات
نوع واگذاری اراضی موات در قانون حاکم بر واگذاری بیان شده است .

الف. واگذاری موقت
در ماده ٣١ آیین نامه لایحه اصلاح لایحه احیا و واگذاری چون اراضی صرفا به اشخاص حقیقی و غیر دولتی واگذار می شود، واگذاری به صورت اجاره در نظر گرفته شده است و اختیار اعمال این ماده به موجب رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری و قانون تفکیک وظایف وزارتین جهاد و کشاورزی به وزارت جهاد داده شده است.
ب. واگذاری قطعی
تبصره ۵۴ قانون بودجه کل کشور در سال ١٣٧٢ تصویب شد و مجوز انتقال قطعی کلیه اراضی واگذار شده که به مرحله بهره برداری رسیده بودند را صادر نمود، همچنین ماده ٨۴ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و ماده ٧۵ همان قانون و آیین نامه اجرایی آن مجوز انتقال قطعی کلیه اراضی واگذار شده اعم از کشاورزی و غیر کشاورزی را صادر نموده است.

جهات واگذاری اراضی موات

1. واگذاری جهت احیا و آبادانی
2. واگذاری جهت توسعه شرکت های تعاونی روستایی زراعی 
3. واگذاری جهت اجرای برنامه های عمومی و عمرانی 

واگذاری اراضی موات ثبت شده به نام اشخاص

اراضی و املاک مواتی که به نام اشخاص ثبت شده و یا در تصرف آنها است از تاریخ تصویب قانون نحوه واگذاری و احیاء اراضی به مدت دو سال در اختیار‌متقاضیان ثبت یا متصرفین خواهد بود تا نسبت به احیاء و بهره‌ برداری از آنها اقدام نمایند.
در پایان مدت مذکور اراضی که به صورت موات باقی مانده باشد ‌متعلق به دولت خواهد بود و وزارت کشاورزی و عمران روستایی طبق این قانون نسبت به واگذاری آنها اقدام می‌نماید.
 

انتقال اراضی موات

انتقال اراضی منوط به اجرای کامل طرح با رعایت ماده ١٢ بوده و سند رسمی با امضاء نماینده وزارت کشاورزی و عمران روستایی تنظیم ‌می‌گردد. وزارت کشاورزی و عمران روستایی مجاز است با مشورت با شوراهای کشاورزی در مناطقی که اقدامات زیر بنایی تولیدی یا هزینه‌ های ‌مربوط به احیاء و عمران اراضی خارج از امکانات مالی و فنی اشخاص حقیقی یا حقوقی است اقدامات لازم را انجام داده و سپس بر اساس ضوابطی که‌ تهیه خواهد کرد با رعایت هزینه انجام یافته نسبت به اجاره یا فروش اراضی و تأسیسات مربوط اقدام نماید.

گردآورنده و تنظیم بختیار سید نظامی (کارشناس رسمی دادگستری و دانش آموخته حقوق)

ویرایش نوید دولت آبادی فراهانی (کارشناس رسمی دادگستری)

پی نوشت

«قانون نحوه واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران» تاریخ تصویب : ١٣۵٨/۶/٢۵ و «لايحه قانونی اصلاح لايحه قانونی واگذاری و احياء اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ايران» مصوب ١٣۵٩/١/٢ و مطالعه مطلب لینک ذیل پیشنهاد می شود.

https://mahdinaeeni.com/اراضی-موات/

همچنین جهت دسترسی به کتاب ضوابط واگذاری اراضی ملی و دولتی به قسمت دانلود مراجعه فرمایید.