عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر، تعهد به امری نمایند یا مالی را تملیک کنند که مورد قبول آن‌ها قرار گیرد. (امامی، حسن، حقوق مدنی، ج۴، ص۱۶، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۳، چاپ هفدهم.)

▪️ انواع عقد

همان‌طور که ماده ۱۸۴ اشاره می‌کند رابطه حقوقی که بین طرفین عقد در عقود مختلف پدید می‌آید، متفاوت از هم می‌باشد. بنابراین عقود تقسیم می‌شوند به لازم و جایز، معلق و منجز، معوض و غیرمعوض، تملیکی و عهدی و... (امامی، حسن، حقوق مدنی، ص۶۶.)

▪️ شروط صحت عقد

برای صحت هر عقدی شرایط زیر اساسی است که به اختصار به آن می‌پردازیم.
١- قصد و رضای طرفین
ضمانت اجرای عدم وجود قصد در معامله بطلان آن می‌باشد، لکن در صورت نبود رضایت حین معامله، عقد غیر نافذ است. یعنی عقد معلق بر حصول رضایت پس از عقد می‌باشد و درصورتی‌که رضایت به آن ملحق شود صحیح قلمداد می‌شود و گرنه باطل می‌باشد. (کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (اعمال حقوقی) دوره مقدماتی، ص۵۳.)
قصد و اراده‌ای که برای ایجاد عقد ضروری است باید ابراز شود؛ بنابراین به قصد و اراده باطنی هیچ ترتیب اثری داده نخواهد شد. آن اراده‌ای که اظهار می‌شود اگر ابتدا به صورت پیشنهاد مطرح شود ایجاب نام دارد و اگر به معنای پذیرش آن پیشنهاد باشد، قبول نام دارد. (صفایی، حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج۲ ص۶۸، تهران، میزان، ۱۳۸۳، چاپ ۲.)

٢ - اهلیت طرفین
برای اینکه متعاملین دارای اهلیت برای معامله باشند باید بالغ، عاقل و رشید باشند. مستنبط از ماده ۲۱۱ قانون مدنی.
ما هم شرایط اهلیت تصرف را در سه مبحث  بلوغ، رشد و عقل بررسی می‌کنیم.

- بلوغ
در فقه اسلامی ‌و نیز قانون مدنی سن بلوغ برای پسر پانزده سال و برای دختر نه سال قمری است. کسی که به سن بلوغ نرسیده صغیر می‌نامند. صغیر دو نوع است: ۱. صغیر ممیز ۲. صغیر غیر ممیز کسی که هرچند به بلوغ نرسیده ولی به حدی از نیروی تفکر رسیده که خوب را از بد تشخیص می‌دهد صغیر ممیز می‌نامند. معاملات او غیر‌نافذ است و منوط به رضایت ولی می‌باشد. صغیری که به این حد از نیروی تفکر نرسیده را صغیر غیر ممیز می‌نامند و معاملات او به خاطر فقدان عنصر قصد، باطل است. (شهیدی، مهدی، حقوق مدنی ۳ (تعهدات)، ص۴۲، تهران، مجد، ۱۳۸۱، چاپ دوم.)

- عقل
شخصی که فاقد عقل است مجنون می‌نامند. مجنون بر دو نوع است. مجنون دائمی ‌و ادواری. معاملات کسی که همیشه در حال جنون است به طور کلی باطل است، ولی معاملات مجنون ادواری در دوران افاقه و سلامت، صحیح است مشروط بر اینکه حالت سلامت او اثبات شده باشد.

- رشد
رشید کسی است که دارای نیروی اندیشه کافی برای اداره امور مالی خویش می‌باشد. (کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (اعمال حقوقی) دوره مقدماتی، ص۴۳.)
امروزه ادارات و سازمان‌های دولتی سن هجده سال را نشانه رشد می‌دانند. (صفایی، حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، ص۱۱۹.)

▪️ شروط مورد معامله

مورد معامله باید دارای شرایطی باشد، از جمله باید دارای مالیت (ارزش اقتصادی برای دادوستد) باشد. همچنین مورد تعهد برای متعهد مقدور باشد؛ و نیز مورد معامله برای طرفین معامله معلوم و معین باشد. (شهیدی، مهدی، حقوق مدنی ۳ (تعهدات)، ص۳۷).

▪️ جهت معامله

در تعریف اجمالی از جهت معامله می‌توان گفت، مقصودی است که هر یک از دو طرف به خاطر آن معامله می‌کنند. جهت معامله باید مشروع باشد مثلاً فروش خانه برای استفاده جهت قمارخانه باعث بطلان معامله است. (کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (اعمال حقوقی) دوره مقدماتی، ص۱۴۲.)

جمع آوری و نگارش بختیار سیدنظامی (کارشناس رسمی دادگستری و دانش آموخته حقوق)

ویرایش نوید دولت آبادی فراهانی (کارشناس رسمی دادگستری)